Mae Becky, cyfrifydd 27 oed, yn rhannu ei stori am dyfu i fyny o amgylch tybaco anghyfreithlon.
Mae fy atgofion cynharaf yn cynnwys eistedd yn ystafell fyw fy nain a thaid wedi fy ngorchuddio’n llwyr mewn mwg. Byddai cymylau trwchus yn fy amlyncu i a’m cefndryd. Fel plant, byddem yn esgus nofio i ynddo, a byddem hyd yn oed yn ei ymgorffori mewn arferion dawns. Byddem yn gofyn i’n hewythrod chwythu plu o fwg i ail-greu’r datgeliad ‘Stars in Your Eyes’. I unrhyw un a anwyd ar ôl 2000, mae hyn yn gyfeiriad at weledigaeth gwrth-ysmygwr o uffern. Gwn y dylid cymryd y 90au gyda phinsiad o halen, ond mae’r atgofion hyn o fwg yn fy arswydo. Cyn i mi fynd ar fy mocs sebon, gadewch i mi roi ychydig o gefndir i chi.
Fy enw i yw Becky, ac rydw i wedi byw yn Ne Cymru am y rhan fwyaf o fy oes. Rwy’n agos iawn at fy nheulu ond nid oedd tyfu i fyny bob amser yn hawdd. Roedd yr heddlu yn ymwelwyr cyson, ac nid oedd fy nheulu’n ddieithr i drosedd. Ar gyfer y rholwyr-llygaid allan yna, dyma oedd fy realiti fel plentyn, ac mae’n un sy’n debyg i lawer. Fodd bynnag, cyn i chi gael y ffidil allan: roedd fy nheulu yn gariadus iawn.
Mae digwyddiad arbennig yn dod i’r meddwl wrth ysgrifennu hwn. Mae’n cynnwys fy mam yn prynu sigaréts gan ddyn i fyny’r ffordd. Cyn gynted ag yr aethom i mewn i’w dŷ rwy’n cofio cael fy nharo gan wal o fwg sych a gweld yr hyn y gellir ei ddisgrifio fel ‘briciau’ o sigaréts yn unig. Roedd briciau hyn yn becynnau lluosog o ugain, ac yr wyf yn cofio ceisio adeiladu tŷ gyda nhw tra siaradodd fy mam. Eto, mae hyn yn fy nychryn i.
Er gwaethaf y weledigaeth llond mwg yma o blentyndod, tyfais i gasáu ysmygu. Wrth i mi nesáu at 8, tyfais yn sensitif iawn i’r rhybuddion a ddysgais yn yr ysgol. Doeddwn i ddim yn chwarae yn ystafell fyw llond mwg fy nain a thaid mwyach. Yn lle hynny, yr oeddwn yn pwdu. Ni all geiriau fynegi’r angerdd oedd gen i. Meddyliwch am ateb rheoli tybaco i Greta Thunberg. Trodd y canu yn bregethau, y chwerthin yn ddarlith – roeddwn wedi troi yn hyn y byddai fy nheulu yn ei alw’n ‘boen yn y pen ôl’. Wrth i mi nesáu at fy nghyn-arddegau, eisteddai merch wahanol iawn o dan y mwg hwnnw, ac yr oedd hi’n herfeiddiol.
Deuthum yn dda iawn am wneud sioe o bethau.. Pan fyddai fy rhieni yn tanio, byddwn yn rhuthro at ffenestr a dechrau straffaglu am aer. Cyn gynted ag y byddai taniwr yn clicio, byddwn yn dechrau’n peswch yn ffiaidd. Daeth hyn yn ffurf ar gelfyddyd, ac roeddwn yn hyddysg. Wrth edrych yn ôl, rwy’n teimlo’n drist bod y ferch fach yma heb aros o gwmpas!
O frysied yr ysgol uwchradd, a newidiodd popeth. Roeddwn i’n ysu i gael fy hoffi ac roeddwn yn benderfynol o beidio â chael fy neilltuo. Er gwybodaeth, roeddwn i braidd yn fyr bryd hynny, ac os na wnawn i chwarae fy nghardiau yn iawn, byddwn yn darged hawdd. Rydyn ni i gyd yn gwybod sut mae’r stori hon yn mynd … un o fy ffrindiau gynigiodd sigarét i mi, ac fe’i cymerais fel gwyfyn i fflam. Syrthiodd fy safiad gwrthwynebus ysmygu i’r llawr, ac yn araf deg fe drois i mewn i ysmygwr go iawn. Aeth un yn ddau, dau yn dri, a chyn bo hir roeddwn i’n gallu mynd trwy 4 sigarét y dydd.
Rwy’n cofio’r tro cyntaf i bartner fy mam fy ngweld yn ysmygu. Roeddwn i mewn gwisg ysgol, a gwelodd fi ar draws y ffordd. Nid oedd wedi bod o gwmpas ond tair blynedd ac roedd o wedi bod yn darged fy ymgyrch gwrth-ysmygu. Creais gymaint o alar iddo fo roi’r gorau iddi mewn gwirionedd (ie, roeddwn mor gyson â hynny!). Symud ymlaen ychydig flynyddoedd, ac yno yr oeddwn, yn pwffian
ar fainc yn y parc. Edrychodd arnaf ac ysgydwodd ei ben. Beth ddigwyddodd i Greta Thunberg rheoli tybaco? Roedd siom yn gorlifo ei wyneb. Yn syml, fe’m gwasgodd.
O’m darluniau cynharach, ni fydd yn syndod ei bod yn hawdd iawn cael y sigaréts. Os nad oeddwn yn dwyn sigaréts, roeddwn i’n dwyn arian i brynu smôcs rhad yn y parc.
Roedd o’m cwmpas i ym mhobman, ac roedd yn hawdd ei wneud. Roedd y rhan fwyaf o’r tybaco roeddwn i’n ei brynu yn dod o dramor, yr wyf yn gwybod yn awr ei fod wedi’i smyglo. Daeth fy mrand arferol i fod yn fersiwn ffug neu dramor o Drum, tybaco treigl arbennig o gryf. Roedd rhywun wedi dweud wrthyf mai ‘tybaco naturiol’ ydoedd, a dybiais oedd yn well i’m hiechyd. Felly, dyna fi, gyda fy newis ‘naturiol’.
Wrth edrych yn ôl, dwi’n teimlo mor naïf. Yn ddiweddarach darganfyddais fod y brand hwn yn cynnwys crynodiad uchel iawn o dar. Unwaith eto, mae hyn yn fy llenwi â dicter gan fy mod ddim ond yn blentyn.
Fel oedolyn 27 oed yn edrych yn ôl, rwy’n teimlo llawer o ddrwgdeimlad. Rwy’n teimlo’n grac yn fy nheulu am ysmygu o’m cwmpas. Rwy’n teimlo’n grac bod gwerthwyr yn meddwl ei bod yn iawn gwerthu i blentyn. Arweiniodd canlyniadau’r ddau at gaethiwed cryf a gymerodd dros ddeng mlynedd i mi oresgyn.
Er na allaf fynd at y gwerthwyr, cefais gyfle i drafod gyda fy mam. Ychydig flynyddoedd yn ôl, gofynnais iddi pam ei bod yn meddwl ei bod yn iawn gadael i mi chwarae mewn ystafelloedd o fwg, a pham wnaeth hi ddim mwy i fy atal rhag ysmygu. Ei hymateb yn syml oedd, ‘Roedd gen i lawer ymlaen’. Nid yn unig y taniodd y sylw hwn ddicter ond fe atgyfododd y ferch 8 oed Greta Thunberg ynof. Roeddwn i’n wallgof! Gallwn i ysgrifennu am y rhyngweithiad hwn mewn cyfrolau, ond mae’r stori honno ar gyfer diwrnod arall.
Wrth ddarllen hwn yn ôl, mae’r cyfrif hwn yn dywyll. (sori!). Mae’n debyg mai’r leinin arian yma yw fy mod i wedi rhoi’r gorau i ysmygu yn y pen draw, ac rwy’n rhannu fy mhrofiad i godi ymwybyddiaeth. Mewn ffordd, mae ysgrifennu’r erthygl hon wedi ailgynnau ysbryd fy hunan o fy ngorffennol yn protestio. Mae’r ferch 8 oed honno dal yna, yn rhywle! Yng ngoleuni hyn, pe bai un person yn riportio neu’n rhoi’r gorau iddi oherwydd yr erthygl hon, byddai fy Nghreta fewnol mor falch.
