Mae MILIWN o sigaréts anghyfreithlon gyda gwerth stryd o fwy na £200,000 wedi cael eu hatafaelu yng Nghymru fel rhan o ymgyrch fawr ar fasnach tybaco anghyfreithlon y wlad.
Cafodd y garreg filltir ei tharo gan Dimau Safonau Masnach Cymru a gymerodd ran yn Ymgyrch CeC, a menter Safonau Masnach Genedlaethol barhaus mewn partneriaeth â Refeniw aamp; Tollau (HMRC) i fynd i’r afael â thybaco anghyfreithlon.
Mae’r cludiad, a atafaelwyd yn ystod cyrchoedd a gynhaliwyd ledled Cymru, gan gynnwys 1,039,046 o sigaréts a 3,377.6 o godenni o dybaco rholio â llaw, sydd â chyfanswm gwerth stryd o £286,782.30 – arian a fyddai fel arall wedi bod ym mhocedi gangiau troseddol.
Byddai llawer o’r sigaréts a atafaelwyd wedi bod yn nwylo plant a phobl ifanc yng nghymunedau tlotaf Cymru sy’n cael eu targedu gan droseddwyr sy’n gwerthu tybaco’n anghyfreithlon. Daethpwyd o hyd i dystiolaeth o gyflenwadau tybaco anghyfreithlon mewn 17 o’r 22 ardaloedd awdurdod lleol yng Nghymru ac mae ymataliadau wedi digwydd mewn 12 ardal hyd yn hyn.
Dywedodd Helen Picton, Cadeirydd Safonau Masnach Cymru: “Mae’r fasnach mewn tybaco anghyfreithlon yn creu ffynhonnell rad o dybaco i blant a phobl ifanc. Mae hefyd yn tanseilio’r holl waith da sy’n cael ei wneud i atal pobl rhag ysmygu, ac mae gan y fasnach tybaco anghyfreithlon yn amlach na pheidio cysylltiadau cryf â gweithgarwch troseddol.”
Yng Nghymru, mae 8% o bobl ifanc 15 i 16 oed yn dal i ysmygu’n rheolaidd – ffigur nad yw wedi gostwng ers 2013. Mae tua 6,000 o blant yng Nghymru yn dechrau ysmygu bob blwyddyn a bydd tri allan o bedwar o’r plant hynny yn mynd ymlaen i fod yn ysmygwyr hirdymor.
Mae ysmygu yn gaethiwed sy’n dechrau yn ystod plentyndod. Canfu arolwg diweddar gan ASH Cymru fod 76% o ysmygwyr yng Nghymru wedi rhoi cynnig ar eu sigarét gyntaf cyn 18 oed.
Dywedodd Suzanne Cass, Prif Swyddog Gweithredol ASH Cymru: “I lawer o blant, mae prynu eu pecyn anghyfreithlon cyntaf o sigaréts yn ddechrau caethiwed gydol oes a fydd yn dinistrio eu hiechyd, yn eu harwain i dlodi, ac yn y diwedd eu lladd.
“Mae cael gwared ar y fasnach farwol hon yn rhan hanfodol o leihau nifer y bobl sy’n ysmygu yng Nghymru sydd ar hyn o bryd yn 18% o’r boblogaeth oedolion ac yn arwain at fwy na 5,000 o farwolaethau pob blwyddyn.
“Rydym yn croesawu unrhyw gamau a gymerir i gael gwared ar dybaco anghyfreithlon o’n cymunedau ac yn gobeithio y bydd hyn yn parhau i fod yn rhan o strategaeth i fynd i’r afael ag anghydraddoldebau iechyd Cymru.”
Ers lansio’r ymgyrch ym mis Ionawr 2021, mae Safonau Masnach a CThEM eu bod yn casglu gwybodaeth am gangiau tybaco troseddol ac yn cynllunio mwy o gyrchoedd ledled Cymru yn ystod yr ychydig fisoedd nesaf.
“Mae angen i ni gadw tybaco allan o ddwylo plant. Mae cynhyrchion tybaco rhad yn ei wneud yn haws i blant ddechrau ysmygu, gan ei fod yn cael ei werthu am brisiau arian poced gan droseddwyr sy’ ddim yn poeni am ddeddfau cyfyngiad oed,” meddai Helen Picton.
Dywedodd yr Arglwydd Toby Harris, Cadeirydd Safonau Masnach Cenedlaethol: “Mae’r fasnach mewn tybaco anghyfreithlon yn niweidio cymunedau lleol ac yn effeithio ar fusnesau gonest sy’n gweithredu o fewn y gyfraith. Mae menter Safonau Masnach Cenedlaethol, mewn partneriaeth â CThEM, yn chwarae rhan arwyddocaol mewn amharu ar y fasnach anghyfreithlon hon ac yn helpu i gymryd cynhyrchion tybaco anghyfreithlon oddi ar y strydoedd.”
Dywedodd y Dirprwy Weinidog Iechyd Meddwl a Lles Lynne Neagle: “Rydym wedi ymrwymo i atal gwerthu a defnyddio tybaco anghyfreithlon. Mae ei argaeledd yn ei gwneud hi’n haws i blant ddechrau ysmygu, yn galetach i’r rhai sydd am roi’r gorau i ysmygu, ac yn dod â throseddoldeb i mewn i gymunedau lleol.
“Mae Ymgyrch CeCe wedi arwain at yr ymgyrch fwyaf ar dybaco anghyfreithlon yng Nghymru ers datganoli. Rydym yn cefnogi gwaith parhaus CThEM a Safonau Masnach Cymru. Byddwn yn lansio ymgyrch tybaco anghyfreithlon yn fuan i godi ymwybyddiaeth ac annog y cyhoedd i adrodd am dybaco anghyfreithlon.”
Canfuwyd tystiolaeth yn ystod y cyrchoedd o sigaréts yn cael eu gwerthu’n unigol. Mae gwerthiant sigaréts heb eu pecynnu wedi bod yn anghyfreithlon ers 1991 dan y Ddeddf Plant a Phobl Ifanc Deddf (Amddiffyn Tybaco).
Darganfuwyd mai pris cyfartalog y sigaréts oedd yn cael eu gwerthu oedd £5 y pecyn a gwerthwyd pecyn o dybaco rholio â llaw am £8 am 50g. Mae’r prisiau hyn tua hanner cost cynhyrchion tybaco cyfreithlon.
