• Grymoedd yn Uno i Fynd i’r Afael â Thybaco Anghyfreithlon yng Nghymru

• Yn y tro cyntaf i Gymru gyfan, mae heddluoedd ledled y wlad wedi ymuno i helpu i fynd i’r afael â’r farchnad tybaco anghyfreithlon.

• Mae hyfforddiant wedi’i lansio i roi arweiniad ar sut i fynd i’r afael â’r farchnad anghyfreithlon, ac yn ei dro amddiffyn cymunedau ac iechyd y cyhoedd. Mae’r hyfforddiant yn cael ei ei gyflwyno i heddluoedd ledled y wlad.

• Y llynedd, atafaelwyd 2.8 miliwn o sigaréts anghyfreithlon a bron i hanner tunnell o dybaco rolio â llaw anghyfreithlon oddi ar y farchnad anghyfreithlon yng Nghymru.

Mae heddluoedd ledled Cymru wedi ymuno mewn ymgyrch aml-asiantaeth i helpu i fynd i’r afael â’r

farchnad tybaco anghyfreithlon. Mae’r fenter wedi cael ei harwain gan Lywodraeth Cymru, sydd

wedi argymell dull system gyfan o amharu ar dybaco anghyfreithlon yng Nghymru.

Mae tybaco anghyfreithlon yn broblem ddifrifol mewn cymunedau ledled Cymru, gan ei fod yn rhoi mynediad i blant i dybaco rhad ac yn dod â throseddau i’n cymunedau.

Yn 2021, atafaelwyd dros 3 miliwn o sigaréts anghyfreithlon yng Nghymru. Roedd y casgliad hwn yn cynnwys 2.8 miliwn o sigaréts anghyfreithlon a bron i hanner tunnell o dybaco rholio anghyfreithlon. Amcangyfrifwyd bod gwerth stryd gyfun y ddau oddeutu ¾ miliwn o bunnoedd.

Am y tro cyntaf yng Nghymru, mae Llywodraeth Cymru wedi lansio hyfforddiant ar gyfer yr holl heddluoedd ar draws Cymru. Mae’r hyfforddiant yn cael ei arwain gan Safonau Masnach Cymru, sydd, gyda chefnogaeth CThEM, ar flaen y gad o ran gweithredu i darfu ar y farchnad tybaco anghyfreithlon. Y nod yw uno asiantaethau, sefydlu system adrodd newydd i Gymru gyfan, ac annog system symlach a dull o fynd i’r afael â thybaco anghyfreithlon.

Mae’r symudiad wedi cael ei ystyried yn flaengar gan y sefydliad rheoli tybaco ASH Cymru,

sydd wedi ymgyrchu am ymagwedd gryfach at werthiannau anghyfreithlon yng Nghymru. Dywedodd Suzanne Prif Swyddog Gweithredol ASH Cymru:

“Y dull unedig hwn o Gymru yw’r union beth sydd ei angen arnom i yrru gwerthiannau anghyfreithlon allan o’n cymunedau a chadw ein pobl ifanc yn ddiogel rhag niwed tybaco. Bydd yn atgyfnerthu’r gwaith cadarn a wnaed eisoes gan dimau CThEM a Safonau Masnach ac yn darparu system adrodd gadarn yng Nghymru.

“Rydyn ni’n gwybod bod tybaco anghyfreithlon yn niweidio iechyd, cymunedau ac mae’n borth i blant ddechrau ysmygu. Bydd effaith y dull aml-asiantaeth newydd hwn yn bellgyrhaeddol ac yn galluogi Cymru i darfu ar y farchnad o bob ongl, ac yn ei dro amddiffyn iechyd y cyhoedd.”

Yn 2014, comisiynodd ASH Cymru’r arolwg cyntaf un i asesu maint y farchnad anghyfreithlon

yng Nghymru. Datgelodd yr arolwg:

• Mae tybaco anghyfreithlon yn cyfrif am 15% o’r farchnad dybaco cyfan yng Nghymru.
• Dosbarthwyd 1 o bob 4 o ysmygwyr Cymreig yn ‘brynwyr anghyfreithlon’.
• Roedd bron i hanner (45%) o ysmygwyr presennol Cymru wedi cael cynnig prynu nwyddau tybaco anghyfreithlon, gyda 14% o ysmygwyr “yn aml” yn cael eu cysylltu gan werthwyr anghyfreithlon.

Yn ogystal â mynychder uchel yng Nghymru, adroddwyd bod y farchnad anghyfreithlon yn bwydo i mewn i feysydd eraill o droseddu, gyda rhai adroddiadau yn amlinellu cysylltiadau â gangiau, cyffuriau a masnachu mewn pobl. Yn 2015, amlinellodd adroddiad a gyhoeddwyd gan CThEM fod y farchnad anghyfreithlon hefyd yn niweidio busnes cyfreithlon, ac yn costio dros £2 biliwn i drethdalwyr y DU mewn refeniw a gollwyd bob blwyddyn.

Mae Roger Mapleson, Swyddog Arweiniol Safonau Masnach Cymru ar Dybaco, yn amlygu sut mae’r

gall hyfforddiant heddlu newydd effeithio ar Gymru. Dywedodd: “Mae swyddogion heddlu yn dod ar draws stociau o dybaco anghyfreithlon fel sgil-gynnyrch gweithredu yn erbyn troseddau eraill.

“Bydd yr hyfforddiant hwn yn rhoi’r wybodaeth i swyddogion ei adnabod a’r hyder i wybod

sut i ddelio ag ef. Mae’n wirioneddol bwysig manteisio ar bob cyfle i darfu ar y

cyflenwi a pheidio â cholli cyfleoedd.”

Fel rhan o ddull cryfach Llywodraeth Cymru o ymdrin â thybaco anghyfreithlon, mae gwefan adrodd newydd wedi’i lansio, sef y system adrodd ganolog newydd yng Nghymru. Gellir adrodd am werthwyr anghyfreithlon yn ddienw, y gellir eu cyflwyno gan y cyhoedd a’r heddlu. Bydd adroddiadau’n cael eu bwydo’n ôl i awdurdodau lleol perthnasol yng Nghymru.

Mae’r wefan adrodd yn amlygu sut i adnabod tybaco anghyfreithlon, a beth i gadw llygad amdano.

Mae hyn yn cynnwys:

• ‘Gwynau rhad’, sy’n cael eu masgynhyrchu mewn un wlad a’u smyglo i wlad arall.
• Tybaco dilys rhad wedi’i smyglo i’r DU heb unrhyw doll yn cael ei dalu (pecynnau’n aml yn

arddangos ieithoedd tramor a diffyg rhybuddion iechyd).

• Sigaréts yn cael eu gwerthu’n unigol yn lle mewn pecynnau.
• Nwyddau ffug, sy’n edrych fel brandiau adnabyddus ond sy’n cael eu gwneud yn anghyfreithlon.

Adleisiodd John Griffiths MS, Cadeirydd y Grŵp Trawsbleidiol ar Ysmygu ac Iechyd, gefnogaeth

ar gyfer dull newydd Llywodraeth Cymru o ymdrin â thybaco anghyfreithlon. Dywedodd: “Mae hyfforddiant yr heddlu a’r system adrodd newydd yn galluogi Cymru i fynd i’r afael â’r dirwedd anghyfreithlon o gyfeiriadau newydd, a fydd yn helpu i gefnogi’r gweithgarwch tarfu sydd eisoes yn gryf yng Nghymru.

“I helpu’r ymdrechion hyn, byddwn yn annog pobl ledled Cymru i roi gwybod am dybaco anghyfreithlon drwy’r wefan adrodd newydd. Byddai hyn yn sicrhau bod y farchnad anghyfreithlon yn cael ei gadw’n gadarn allan o’n cymunedau.”

I roi gwybod yn ddienw am dybaco anghyfreithlon yn eich ardal, mae’r wefan adrodd ar gael yn:

www.noifs-nobutts.co.uk

Cyfeiriadau

• Gellir dod o hyd i ffigurau amhariad diweddaraf Safonau Masnach a CThEM yma.
• Arolwg tybaco anghyfreithlon cyntaf Cymru gyfan a gynhaliwyd gan ASH Cymru a NEMS (2014), i’w gael yma.
• Ar gyfer darllen pellach (diffiniad o dybaco anghyfreithlon a’i effeithiau ar Gymru), gweler yma.
• Ceir cysylltiadau am sut mae tybaco anghyfreithlon yn bwydo i feysydd eraill o droseddu yma, yma ac yma.
• Mae Adroddiad CThEM, ‘Mynd i’r afael â thybaco anghyfreithlon: O ddeilen i danio’ i’w weld yma.
• Mae’r wefan newydd ar gyfer adrodd am dybaco yn anghyfreithlon ar gael yma.
• Mae astudiaethau achos sy’n cyfleu effaith ddynol y farchnad anghyfreithlon i’w gweld yma